युग निर्माण जसलाई लिएर गायत्री परिवार आफ्नो निष्ठा र तत्परतापूर्वक अग्रसर भइरहेको छ, त्यसको बीज सत्संकल्प हो। त्यही आधारमा हाम्रो सबै विचारणा, योजना, गतिविधिहरू एवं कार्यक्रम सञ्चालित हुन्छन्, यसलाई आफ्नो घोषणा-पत्र पनि भन्न सकिन्छ। हामीमध्ये प्रत्येकले एक दैनिक धार्मिक कृत्यको रूपमा यसलाई नित्य प्रातःकाल पढ्नुपर्छ र सामूहिक शुभ अवसरहरूमा एक व्यक्तिले उच्चारण गरून् र बाँकी व्यक्तिहरूले त्यसलाई दोहोर्याउने शैलीले पढ्नुपर्छ।
आज प्रत्येक विचारशील व्यक्ति यो अनुभव गर्दछ कि मानवीय चेतनामा ती दुर्गुण पर्याप्त मात्रामा बढेर गएका छन्, जसका कारण अशान्ति र अव्यवस्था छाइरहन्छ। यस स्थितिमा परिवर्तनको आवश्यकता अनिवार्य रूपले प्रतीत हुन्छ, तर यो कार्य केवल आकांक्षा मात्रले पूर्ण नहुन सक्छ, यसका लागि एक सुनिश्चित दिशा निर्धारण गर्नुपर्ने हुन्छ र त्यसका लागि सक्रिय रूपले संगठित कदम बढाउनुपर्ने हुन्छ। यस बिना हाम्रो चाहना एक कल्पना मात्र बनेर रहनेछ। युग निर्माण सत्संकल्प त्यही दिशामा एक सुनिश्चित कदम हो। यस घोषणापत्रमा सबै भावनाहरू धर्म र शास्त्रको आदर्श परम्पराको अनुरूप एक व्यवस्थित ढंगले सरल भाषामा संक्षिप्त शब्दहरूमा राखिदिएको छ र चिन्तन गरौं तथा यो निश्चय गरौं कि हामीले आफ्नो जीवन यही ढाँचामा ढाल्नुपर्छ। अरूलाई उपदेश गर्ने अपेक्षा यस संकल्प पत्रमा आत्म-निर्माणमा सारा ध्यान केन्द्रित गरिएको छ। अरूलाई केही गर्नका लागि भन्ने सबैभन्दा प्रभावशाली तरिका एउटै हो कि हामी त्यस्तै गर्न थालौं। आफ्नो निर्माण नै युग निर्माणको अत्यन्त महत्त्वपूर्ण कदम हुन सक्छ। थोपा-थोपा जल मिलेर नै समुद्र बनेको हो। एक-एक असल मानिस मिलेर नै असल समाज बन्नेछ। व्यक्ति निर्माणको व्यापक स्वरूप नै युग निर्माणको रूपमा परिलक्षित हुनेछ।
प्रस्तुत युग निर्माण सत्संकल्पको भावनाहरूको स्पष्टीकरण र विवेचना पाठक यही पुस्तकको अर्को लेखहरूमा पढ्नेछन्। यी भावनाहरूलाई गहिराइदेखि आफ्नो अन्तःकरणमा जब हामीले जान्नेछौं, तब त्यसको सामूहिक स्वरूप एक युग आकांक्षाको रूपमा प्रस्तुत हुनेछ र त्यसको पूर्तिका लागि अनेक देवता, अनेक महामानव, नर तनमा नारायण रूप धारण गरेर प्रकट हुन थाल्नेछन्। युग परिवर्तनका लागि जुन अवतारको आवश्यकता छ, त्यो पहिले आकांक्षाको रूपमा नै अवतरित हुनेछ। यही अवतारको सूक्ष्म स्वरूप यो युग निर्माण सत्संकल्प हो, यसको महत्त्वको मूल्यांकन हामीले गम्भीरतापूर्वक नै गर्नुपर्छ। युग निर्माण सत्संकल्पको प्रारूप निम्न प्रकार छ।
1. हामी ईश्वरलाई सर्वव्यापी, न्यायकारी मानेर उसको अनुशासनलाई आफ्नो जीवनमा उतार्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी मान्दछौं कि ईश्वर सबै ठाउँमा विद्यमान हुनुहुन्छ र हामीमाथि नजर राख्नुहुन्छ। त्यसैले हामीले आफ्नो जीवनमा उसको शिक्षा र अनुशासनको पालना गर्नुपर्छ। ईश्वरको न्यायलाई स्वीकार गरी जीवनमा सच्चाइ र शान्ति ल्याउनुपर्छ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
ईश्वरको उपस्थितिलाई सधैं सम्झनुहोस् र सही कार्य गर्ने प्रयास गर्नुहोस्।
-
प्रत्येक निर्णय र कार्यमा ईश्वरको अनुशासनलाई ध्यानमा राख्दै निष्कलंक नियतले काम गर्नुहोस्।
-
सच्चाइको पालना गर्नुहोस्, चाहे स्थिति जस्तोसुकै होस्।
-
आफूलाई सुधार्नको लागि आत्मचिन्तन गर्नुहोस् र यस विश्वासका साथ जीवन बिताउनुहोस् कि प्रत्येक कार्यमा ईश्वर हाम्रो साथ हुनुहुन्छ।
2. शरीरलाई भगवानको मन्दिर सम्झेर आत्म-संयम र नियमितताद्वारा आरोग्यको रक्षा गर्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो शरीर ईश्वरको मन्दिर हो, त्यसैले यसलाई स्वस्थ राख्नु र शरीरप्रति संयम राख्नु हाम्रो जिम्मेवारी हो। स्वच्छता, व्यायाम, सन्तुलित आहार, र सही समयमा आराम गरेर हामी आफ्नो स्वास्थ्यलाई कायम राख्न सक्छौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
प्रतिदिन एक समयमा भोजन गर्नुहोस् र शुद्ध आहार लिनुहोस्।
-
नियमित व्यायामलाई आफ्नो दिनचर्यामा समावेश गर्नुहोस्।
-
राम्रो निद्रा लिनुहोस्, ताकि शरीर र मस्तिष्क स्वस्थ रहून्।
-
नराम्रो बानीहरू जस्तै धूम्रपान, मद्यपान आदिबाट बच्नुहोस्।
-
समय-समयमा आफ्नो स्वास्थ्य परीक्षण गराउनुहोस्।
3. मनलाई कुविचार र दुर्भावनाबाट बचाएर राख्न स्वाध्याय एवं सत्संगको व्यवस्था राख्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो मनमा शुद्ध र सकारात्मक विचार हुनुपर्छ। यसका लागि हामीले असल पुस्तकहरूको अध्ययन (स्वाध्याय) र सन्तहरूसँग समय बिताउनुपर्छ (सत्संग)।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
प्रतिदिन कम्तीमा १०-१५ मिनेट सकारात्मक पुस्तकहरू पढ्नुहोस् वा ध्यान गर्नुहोस्।
-
सत्संगमा भाग लिनुहोस् र असल विचारहरूले आफ्नो मनलाई पोषित गर्नुहोस्।
-
कुविचारहरूलाई टाढा राख्न नकारात्मकताबाट बच्नुहोस्।
-
दिनमा कम्तीमा केही समय शान्तिमा बिताउनुहोस्, ताकि तपाईंको मन सन्तुलित र सकारात्मक रहोस्।
4. इन्द्रिय संयम, अर्थ संयम, समय संयम र विचार संयमको सतत अभ्यास गर्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो इन्द्रिय, समय, पैसा, र विचारमाथि संयम राख्नु आवश्यक छ। यसबाट जीवनमा सन्तुलन र समृद्धि आउनेछ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
आफूलाई इन्द्रिय सुखमा नलिप्त हुन दिनुहोस्। उदाहरणको रूपमा, धेरै खानबाट बच्नुहोस् र राम्रो व्यायाम गर्नुहोस्।
-
आफ्नो समयको सही उपयोग गर्नुहोस्, कुनै पनि कार्य बिना सोचविचार नगर्नुहोस्।
-
पैसा केवल उपयोगी कार्यमा खर्च गर्नुहोस्, यसलाई केवल भौतिक सुखका लागि नफाल्नुहोस्।
-
आफ्नो विचारमाथि नियन्त्रण राख्नुहोस्, नकारात्मक सोचबाट बच्नुहोस् र सधैं सकारात्मक सोच्नुहोस्।
5. आफूलाई समाजको एक अभिन्न अंग मान्नेछौं र सबैको हितमा आफ्नो हित सम्झनेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी आफूलाई समाजको हिस्सा मान्दछौं, र त्यसैले समाजको भलाइका लागि काम गर्नु हाम्रो कर्तव्य हो। अरूको भलाइमा नै हाम्रो भलाइ छ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
समाजमा कुनै पनि असमानता वा अन्याय देखेर चुप नरहनुहोस्।
-
सामूहिक कार्यमा भाग लिनुहोस् र अरूको मदत गर्नुहोस्।
-
कुनै जरुरतमन्द व्यक्तिको सहायता गर्नुहोस्, चाहे त्यो समय, ऊर्जा वा धनले होस्।
-
समाजमा परिवर्तन ल्याउन आफ्नो कर्तव्यको पालना गर्नुहोस्।
6. मर्यादालाई पालना गर्नेछौं, वर्जनाबाट बच्नेछौं, नागरिक कर्तव्यको पालना गर्नेछौं र समाजनिष्ठ बनेर रहनेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी मर्यादा र सामाजिक नियमको पालना गर्नेछौं। समाजको नियमको उल्लंघन गर्नु हुँदैन।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
आफ्नो कर्तव्यको पालना गर्नुहोस्, जस्तै चुनावमा भोट हाल्नु, कानूनको सम्मान गर्नु आदि।
-
सामाजिक मर्यादाको पालना गर्नुहोस्, जस्तै अनुशासन, सम्मान, र शिष्टाचारको ध्यान राख्नुहोस्।
-
कुनै गलत कार्य देखेर चुप नरहनुहोस्, त्यसको विरोध गर्नुहोस्।
-
आफ्नो व्यवहार र कार्यमा समाजको हितलाई ध्यानमा राख्नुहोस्।
7. समझदारी, इमानदारी, जिम्मेवारी र बहादुरीलाई जीवनको एक अविच्छिन्न अंग मान्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो जीवनको प्रत्येक कदम समझदारी, इमानदारी, जिम्मेवारी र बहादुरीमा आधारित हुनुपर्छ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
प्रत्येक निर्णयमा बुद्धिमत्ताको पालना गर्नुहोस्।
-
कुनै पनि स्थितिमा इमानदार रहनुहोस्, चाहे स्थिति जस्तोसुकै होस्।
-
आफ्नो जिम्मेवारी निभाउन पूर्ण मेहनत गर्नुहोस्।
-
साहसिक कार्य गर्नुहोस्, जस्तै समाजमा सुधार ल्याउन आवाज उठाउनु।
8. चारैतिर मधुरता, स्वच्छता, सादगी एवं सज्जनताको वातावरण उत्पन्न गर्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो कार्य र व्यवहारबाट एक सकारात्मक, शुद्ध र सज्जन वातावरण बन्नुपर्छ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
प्रतिदिन कसैलाई पनि भेट्दा, उनको स्वागत मुस्कान र सौम्यताले गर्नुहोस्।
-
आफ्नो घर र कार्यस्थललाई स्वच्छ राख्नुहोस्।
-
सादगीमा नै सुन्दरता छ, यो बुझ्नुहोस् र त्यसै अनुसार आफ्नो जीवन जिउनुहोस्।
-
सज्जनताले व्यवहार गर्नुहोस् र कसैलाई पनि आहत नगर्नुहोस्।
9. अनीतिबाट प्राप्त सफलताको अपेक्षा नीतिमा चल्दै असफलतालाई शिरोधार्य गर्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी मान्दछौं कि यदि सफलता गलत बाटोबाट प्राप्त भएको हो भने त्यो कुनै सफलता होइन। हामीले इमानदारीपूर्वक काम गर्नुपर्छ, भले नै असफलता नै किन नहोस्।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
कुनै पनि परिस्थितिमा नक्कल वा धोखा नगर्नुहोस्।
-
आफ्नो कार्यमा सत्यता र इमानदारी राख्नुहोस्।
-
असफलताबाट नडराउनुहोस्, बरु त्यसलाई सिक्ने र सुधार गर्ने अवसरको रूपमा लिनुहोस्।
10. मानिसको मूल्यांकनको कसी उसको सफलता, योग्यता एवं विभूतिलाई होइन, उसको सद्विचार र सत्कर्मलाई मान्नेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी कुनै व्यक्तिलाई उसको सफलता वा सम्पत्तिबाट होइन, बरु उसको असल विचार र असल कार्यबाट नाप्नेछौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
आफ्नो व्यक्तिगत जीवनमा अरूसँग सम्मानपूर्वक व्यवहार गर्नुहोस्।
-
कहिल्यै पनि कसैलाई उसको सफलताको आधारमा नठान्नुहोस्।
-
आफ्नो विचार र कार्यलाई सही दिशामा राख्नुहोस् ताकि समाजमा योगदान दिन सकियोस्।
11. अरूसँग त्यो व्यवहार गर्ने छैनौं, जो हामीलाई आफ्नो लागि मन पर्दैन।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी अरूसँग त्यस्तै व्यवहार गर्नेछौं जस्तो हामी आफ्नो लागि चाहन्छौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
कहिल्यै पनि कसैसँग क्रूरता, असम्मान वा झूट नबोल्नुहोस्।
-
जब कसैसँग कुरा गर्नुहोस्, तब उसको सम्मान गर्नुहोस् र उसलाई बुझ्ने प्रयास गर्नुहोस्।
-
सधैं असल र सकारात्मक शब्दहरूको प्रयोग गर्नुहोस्।
12. नर-नारी परस्पर पवित्र दृष्टि राख्नेछन्।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी पुरुष र महिला दुवैलाई समान दृष्टिले हेर्नेछौं, उनीहरूलाई सम्मान दिनेछौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
महिला र पुरुष दुवैलाई समान रूपले हेर्नुहोस्, न केवल भोगको वस्तुको रूपमा।
-
समाजमा महिलाको अधिकारको समर्थन गर्नुहोस् र उनीहरूको सम्मान गर्नुहोस्।
13. संसारमा सत्प्रवृत्तिको पुण्य प्रसारका लागि आफ्नो समय, प्रभाव, ज्ञान, पुरुषार्थ एवं धनको एक अंश नियमित रूपले लगाइरहनेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो उद्देश्य केवल व्यक्तिगत सुख होइन, बरु समाजमा असल र पुण्यको प्रसार गर्नु हो।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
समय, पैसा र अन्य स्रोत साधनको केही हिस्सा समाज सेवामा लगाउनुहोस्।
-
समाजको प्रत्येक व्यक्तिका लागि केही गर्ने प्रयास गर्नुहोस्।
14. परम्पराको तुलनामा विवेकलाई महत्त्व दिनेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी कुनै परम्परालाई केवल यस कारणले अपनाउने छैनौं कि त्यो परम्परा हो, बरु त्यसलाई तर्क र विवेकले अपनाउनेछौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
परम्पराको पालना गर्दा उनीहरूको उद्देश्य र महत्त्वलाई बुझ्नुहोस्।
-
विवेकले काम लिनुहोस् र अन्धविश्वासबाट बच्नुहोस्।
15. सज्जनलाई संगठित गर्ने, अनीतिसँग लोहा लिने र नव-सृजनको गतिविधिमा पूर्ण रुचि लिनेछौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी असल मानिसहरूलाई एकजुट गर्नेछौं र नयाँपन र सुधार ल्याउन पूर्ण मेहनत गर्नेछौं।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
असल कार्यमा भाग लिनुहोस् र नकारात्मकताको विरोध गर्नुहोस्।
-
नयाँ विचार र सुधारतिर कदम बढाउनुहोस्।
16. राष्ट्रिय एकता एवं समताप्रति निष्ठावान रहनेछौं। जाति, लिंग, भाषा, प्रान्त, सम्प्रदाय आदिका कारण परस्पर कुनै भेदभाव गर्ने छैनौं।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी सबै मानिस एक समान हौं, र हामीले सबैसँग समान व्यवहार गर्नुपर्छ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
भेदभावबाट बच्नुहोस् र समानताको पालना गर्नुहोस्।
-
समाजमा एकता कायम राख्न काम गर्नुहोस्।
17. मानिस आफ्नो भाग्यको निर्माता आफैं हो, यस विश्वासको आधारमा हाम्रो मान्यता छ कि हामी उत्कृष्ट बन्नेछौं र अरूलाई श्रेष्ठ बनाउनेछौं, तब युग अवश्य बदलिनेछ।
अर्थ (विस्तारमा):
हामी आफ्नो जीवनका निर्माता हौं, र यदि हामी आफूलाई राम्रो बनाउनेछौं र अरूको मदत गर्नेछौं भने युगमा परिवर्तन आउनेछ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
आफूलाई निरन्तर सुधार्ने कोसिस गर्नुहोस्।
-
अरूलाई अगाडि बढ्न मदत गर्नुहोस् र समाजलाई राम्रो बनाउन योगदान गर्नुहोस्।
18. ‘‘हामी बदलनेछौं- युग बदलिनेछ’’, ‘‘हामी सुध्रनेछौं- युग सुध्रनेछ’’ यस तथ्यमा हाम्रो पूर्ण विश्वास छ।
अर्थ (विस्तारमा):
हाम्रो परिवर्तनबाट नै समाज र युगमा परिवर्तन आउनेछ। यो विश्वासले हामीलाई आफ्नो कर्तव्य निभाउन प्रेरित गर्दछ।
अनुकरणको प्रक्रिया:
-
आफूलाई सुधार्ने प्रयास गर्नुहोस्।
-
विश्वास राख्नुहोस् कि साना-साना सकारात्मक कदमले ठूलो परिवर्तन ल्याउनेछ।